Hai câu trong truyện Kiều:
“Tiếc thay một đoá trà mi
Con ong đã mở đường đi lối về”
(Truyện Kiều, P 825 – 826)
Hai câu thơ thương hoa tiếc ngọc về nỗi đoạn trường của nàng Kiều này có bản viết là
“Tiếc thay một đoá đồ mi
Con ong đã tỏ đường đi lối về”
Trong Cung Oán Ngâm Khúc của Nguyễn Gia Thiều cũng có đoạn tả cảnh nàng Cung nữ nhập cung được hưởng ơn mưa móc quân vương cũng qua hình tượng hoa, một đóa đồ mi trong
“Cái đêm hôm ấy đêm gì?
Bóng dương lồng bóng đồ mi trập trùng
Chồi thược dược mơ mòng thụy vũ
Đoá hải đường thức ngủ xuân tiêu
Cành xuân hoa chúm chím chào
Gió đông thôi đã cợt đào ghẹo mai...”
Nguyễn Gia Thiều (Cung Oán Ngâm Khúc)
Vậy thì Trà mi với Đồ mi có là một chăng ?!
Sách bảo rằng Đồ mi, Trà mi là loài hoa nở vào đầu mùa hạ, sắc trắng hay hơi vàng, rất đẹp lại dễ rụng, thường ví với người con gái đẹp.
Vì chữ “đồ” trong chữ Hán viết gần giống với chữ “trà”, cho người ta hay đọc lẫn là trà mi.
Sách còn giải thích rằng “trà mi” (茶縻) cũng đọc là "đồ mi" (荼縻). Theo Khang Hy và Hình âm nghĩa tổng hợp đại tự điển thì chữ trà xưa viết là 荼 (đồ). Chữ 荼 từ thời Đông Hán (25-220) trở về sau phiên thiết là "Trạch gia âm trà". Thời Lương (502-557) trở về sau cũng đọc là trà nhưng quên giảm đi một nét, vẫn viết là 荼 (đồ). Từ đời Đường (618-907), Lục Vũ soạn quyển Trà kinh mới giảm một nét để thành chữ 茶 (trà). Vì thế hai chữ đồ mi 荼蘼 vẫn thường đọc là trà mi.
Tuy nhiên, tên gọi trà mi rất dễ gây nhầm lẫn do hiện tại nó cũng được sử dụng để chỉ một vài loài trong chi Trà (Camellia) của họ Chè”
Vậy, thực tế trà mi và đồ mi là hai loài hoa khác nhau, đều hiện diện trong văn chương và đời thường.
Sách cũng bảo trà mi hoa đẹp nhưng không hương, ngược lại đồ mi hoa mòng manh nhưng hương thơm. Cứ nghe vậy, tôi lại tưởng tượng và “cảm“ loài hoa có tên hai nốt nhạc”: Đồ Mi …hơn.
Phải là hoa Đồ mi hương sắc mới diễn tả vẻ đẹp thuần khiết mong manh dễ vỡ của người con gái đẹp thời xưa.
Tôi cũng “Vì hoa nên phải đánh đường tìm hoa”. Nhưng phải mất cả buổi, thay vì chỉ “trong vòng 2 nốt nhạc” mới biết thêm nhiều chi tiết lý thú về một loài hoa thơm hương này: đồ mi hoa. Rồi liên ý cảm hoài đồ mi mộng.
Sách cũng cho rằng “Khai đáo đồ mi hoa sự liễu.” (唐詩: 開到酴醾花事了)(Đến khi đồ mi trổ bông thì việc của hoa đã kết thúc.) Ý là hoa đồ mi mà nở thì mùa Xuân đã tàn, đã hết.
Câu này lấy trong bài Xuân mộ du tiểu viên của Vương Kỳ (đời Tống) miêu tả hoa nở theo mùa thứ tự trước sau khi Xuân đến, bắt đầu từ hoa mai đến hoa hải đường và hoa đồ mi. Khi trăm hoa héo rụng cũng là lúc cây thiên cức đầy gai bò ra khỏi tường. Thời gian này chính là lúc cuối xuân đầu hạ. Bài thơ hàm ý thi nhân luyến tiếc thời gian, cảm thán tuổi xuân dễ qua đi.
Bài đó như sau:
Xuân mộ du tiểu viên
Nhất tùng mai phấn thoái tàn trang
Đồ mạt tân hồng thướng hải đường
Khai đáo đồ mi hoa sự liễu
Ti ti thiên cức xuất môi tường
Vương Kỳ (Tống thi)
(Khi hoa mai rụng, giống như người đẹp đã tẩy hết lớp phấn son
Hoa hải đường nở, giống như người đẹp mới thoa lớp phấn hồng lên má
Và sau khi hoa đồ mi nở, hoa sự của mùa xuân coi như đã kết thúc
Lúc này chỉ còn cây gai bò ra khỏi tường rêu)
春暮游小园
一丛梅粉褪残妆
涂抹新红上海棠
开到荼蘼花事了
丝丝天棘出莓墙
王淇
Chiều xuân thăm vườn
Mai tàn như nét đẹp phai hương
Hồng thắm nhường cho ngọn hải đường
Tươi đóa đồ mi, hoa đã tận
Chỉ trơ gai dại ở chân tường
Cao Nguyên mnc dịch
Đồ mi liên ý cảm hoài! tôi lại tâm viên ý mã đến “đồ mi mộng” (giấc mơ hoa ) trong Tiếc Xuân của Nguyễn Tử Thành, một nhà thơ đời Trần của nước ta, một bài thơ chữ Hán
Tích xuân
Lão tận oanh thanh, điệp hựu tàn,
Hoa thần trước ý vị nhân khan.
Thanh hương bất nhập đồ mi mộng,
Cửu thập xuân tuỳ dạ vũ lan.
Nguyễn Tử Thành
惜春
老盡鶯聲蝶又殘，
花神著意為人慳。
清香不入荼蘼夢，
九十春隨夜雨闌。
Dịch nghĩa
Tiếng oanh vắng hẳn, bướm lại tàn,
Thần hoa có ý xẻn với người.
Hương thơm không còn len vào giấc mộng đẹp,
Chín chục ngày xuân mòn mỏi theo giọt mưa đêm
Tôi tạm chuyển thành thơ ta:
Tiếc Xuân
Đã bặt tiếng oanh, bướm đã xa
Lòng còn tiếc nuối ý thần hoa
Hương thơm đã tắt trong mơ đẹp
Mòn mỏi Xuân tàn mưa tối qua
Cao Nguyên mnc dịch
Ôi! Đồ mi hoa mong manh! Đồ mi mộng chóng tàn!
Thiệt là hoài cổ !
Để kết thúc giấc mơ hoa sáng nay tôi đi tìm lại Bích Khê của Tỳ Bà
“Nàng ơi ! Tay đêm đang giăng mềm
Trăng đan qua cành muôn tơ êm
Mây nhung pha mầu thu trên trời
Sương lam phơi mầu thu muôn nơi”
Đây là lần thứ nhất tôi biết bài thơ này khi lần theo dấu
Đồ Mi Hoa
Lòng nao nức như hương trầm mới dậy:
Gió tâm tư say chúi nửa lừng mơ...
Đêm kim sa hay sao mà run rẩy? -
Không khí men, trăng liễu mướt đường tơ.
Đây một đoá đồ mi, - ta đón lấy,
Ấp hồn hoa... đem đặt giữa bài thơ.
Đài nộn nhuỵ hoá nguồn trinh tinh khiết
Ướp một làn hương rượu quyện lâng lâng;
Tràng cánh trắng biến ra da thịt tuyết,
Một tiên nương mừa tựa một giai nhân,
Ngửng đôi mắt chứa mùa xuân phẩm tiết,
Giữa bài thơ... đưa vẳng tiếng ngân ngân.
Ôi sắc đẹp! anh hoa dồn vũ trụ!
Phẩm tràng sinh! tinh chất khí âm dương!
Mi làm long phím lòng muôn trinh nữ;
Muôn tài hoa nghiêng trước vẻ thiên hương.
Mi rớt ngọc cho vang muôn tình tứ;
Mi nhả sâm ngọt lịm vạn sầu thương.
Giai nhân đi trong chiêm bao ẻo lả
Để lời ca gợn sóng khí hoa men;
Tay búp sen kẻ lên vàng óng ả
Những đường thêu kim tuyến rúng đêm huyền.
-Ngừng hơi thở... ta nép trong bóng lá
Để vần thơ theo nhịp điệu thuyền quyên.
Ta những muốn sầu thương thôi biểu lộ
-Sắc trong màu, màu trong sắc; hân hoan...
Ta những muốn mùa đông nhường lại chỗ.
-Nhạc gầy hương, hương gầy nhạc; lan man...
Ta những muốn màn đen về cõi mộ
-Cả không gian là bể sáng tràn lan...
Rồi sắc đẹp hiện ra trong chính phẩm
Linh thiêng như mây nước đỉnh Nga My!
Và muôn hồn hoa lên vì say ngấm.
Và muôn lòng phát tiết cả uy nghi;
-Đêm nầy đây ngời ngọc ngà sa gấm
Sắc đẹp vừa hiện giữa đoá đồ mi
Bích Khê
Cuối cùng
Đồ mi hoa! Giấc mộng đã tàn
Yêu hoa lại tiếc Đồ mi mộng
Theo dấu hài thơ mà tâm động
Tàn xuân chưa mà mộng mị lan man
mnc
22/4
No comments:
Post a Comment